Azo Zehir
Çin’den gelen ayakkabılarda kanserojen madde (azo zehri) olduğu belirlendi. Öyle bir inanış oluştu ki kanserojen madde sadece ayakkabılarda oluyor. Veya Çin’den gelen mallarda azo var. Kanserojen madde, sadece Çin’den gelen mallarda değil, başka ülkelerden gelen mallarda var ama içeride üretilen mallarda da var. Ucuz çocuk giyim eşyalarında, oyuncaklarda, tüm giyim eşyalarında ve mobilyalarda kullanılan kumaş ve deride de azo tehlikesi var. Azo boyarlar en fazla tekstilde, deri eşyada kullanılıyor ama işlenmiş gıda ürünleri bile azo boyarla renklendiriliyor. Azo boyarların tehlikeli olduğu, ilk önce en fazla kullanıldığı tekstil ve deri sanayiinde yapılan araştırmalarla belirlendi. Kansere sebep olması nedeniyle, azo boyar maddeleriyle üretilen deri, tekstil ve hazır giyim ürünleri bazı Avrupa ülkelerinde yasaklandı.
Bizde de Sağlık Bakanlığı giyilecek eşya ve elbiselerin boyanmasında kullanıldıklarında insan sağlığına zarar verebilen (genellikle kanserojen) maddeler sınıfına girdiği ve bunların deri, tekstil ve hazır giyim ürünlerinde kullanımının insan sağlığı açısından uygun olmadığı gerekçesiyle 1 Mart 1995 tarihinde arilaminler ile bunları içeren azo boyar maddelerinin deri, tekstil ve hazır giyim ürünlerinde ve bunların boyahanelerinde kullanılmalarını yasakladı. Azo boyar diye adlandırılan boyar maddelerden bazıları arilamin içeriyor ve arilaminin kanserojen etkisi var. Avrupa Birliği ülkeleriyle birlikte Türkiye‘de de arilamin maddesinin kullanımına sınır konuldu. Azo boyar maddeler, boyanın ürüne tam oturmasını sağlıyor. Azo boyar maddeler ışığa, sıcağa, oksijene dayanıklı. Parlaklığı ve rengi koruyor. Azo boyar maddelerin içinde bulunan 24 çeşit arilamin madde kanserojen etki yapıyor. Bu 24 maddenin her birinin 1 g ürün üzerindeki en yüksek değerinin 30ppm‘i aşmaması gerekiyor. Bu değerler ise ancak özel laboratuvarlarda belirleniyor.
Bazı gıda boyalarının, çocuklarda hiperaktiviteye sebep olduğu ya da hiperaktiviteyi arttırdığı iddia edilmektedir. Buna özellikle azo boyalarının yol açtığı iddia edilir. Çünkü 1970’lerin sonunda, azo boyalarının hiperaktivite etkisi üzerinde çalışılmıştır. Bütün bu çalışmaların gerisinde hiperaktivitenin etkisi için açık bir gösterge yoktur ve bununla ilgili de birçok kez kesin bir rapor kullanılmıştır. Fakat bunun yanında, diğer birçok çalışma da kesin raporlara bağlı olarak hiperaktivite etkisinin olduğunu göstermiştir.
Batı ülkelerinde tekstil ürünlerinde en fazla 20 PPM azo boyar maddeye izin veriliyor. Uzakdoğu’dan ithal edilen bazı ürünlerde ise 400 PPM’e yakın azo boyarlı maddeye rastlanabiliyor. Türkiye’ye 30 PPM’in altındaki azo boyar maddeli ürünlerin ithali serbest. Azo boyar maddeler özellikle ter yoluyla vücuda temas ediyor ve böylece de tehlike başlamış oluyor. Bunlar bir tüketici olarak benim derleyebildiğim bilgiler. Hiçbir tüketici çocuğuna oyuncak, okul çantası, ayakkabı alırken, evine deri koltuk, deri çanta, deri giysi alırken ürünün boyasında azo riski olup olmadığını kendi imkânlarıyla anlayamaz. Ölçtüremez. En risklisi de işlenmiş gıda ürünlerinde azo boyar maddenin bulunup bulunmadığı. Bütün görev ve sorumluluk Sağlık Bakanlığı’nda. Gümrüklerdeki kaçak 5-10 bin çift ayakkabıyı toplamakla iş bitmiyor. Başka ülkeler tüketicisini nasıl koruyorsa, biz de onu yapmaya mecburuz.
(Güngör Uras)
